DEN HAAG, 5 augustus 2015 – De Restitutiecommissie heeft een bindend advies uitgebracht over een claim op een schilderij in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Het gaat om een zeventiende-eeuws paneel door Christiaen Coeuershof waarop het zogenaamde Raadsel van Nijmegen is afgebeeld. Het schilderij moet worden teruggeven aan de erfgenamen van de voormalige joodse eigenaar.

De voormalige eigenaar was de apotheker en verzamelaar Emanuel Vita Israël (1873-1940). Hij bezat een grote collectie schilderijen en antiquiteiten die hij voor het publiek toegankelijk maakte in stijlkamers in zijn woning in Amsterdam. In 1932 was hij bovendien betrokken bij de totstandkoming van het Joods Historisch Museum waaraan hij objecten uit zijn collectie in bruikleen gaf. Enkele dagen na de Duitse inval pleegde hij op 15 mei 1940 zelfmoord. Van zijn familie overleefden alleen een schoondochter en haar twee dochters de oorlog.

In zijn testament had Vita Israël de bepaling opgenomen dat zijn verzameling antiquiteiten binnen een half jaar na zijn overlijden geveild moest worden. Zijn erfgenamen hebben daarom de collectie in november 1940 onder de hamer gebracht bij het Amsterdamse veilinghuis Frederik Muller & Co. Onder de geveilde objecten bevond zich het schilderij met het Raadsel van Nijmegen.

Een moeilijke vraag in deze zaak was of het bezit van het schilderij onvrijwillig verloren is gegaan als gevolg van omstandigheden die direct te maken hebben met het naziregime. In het onderzoek van de commissie is onder meer naar voren gekomen dat de verplichting tot het laten veilen van zijn verzameling door Vita Israël pas medio 1939 in zijn testament is opgenomen. Deze bepaling kwam niet voor in zijn eerdere testament. Met verzoekers neemt de Restitutiecommissie aan dat de zelfmoord van Vita Israël was ingegeven door de Duitse inval, mede omdat direct na de inval vele joodse Nederlanders zelfmoord pleegden. Binnen deze samenhang is de commissie tot het oordeel gekomen dat er sprake was van onvrijwillig bezitsverlies als gevolg van omstandigheden die in direct verband stonden met het naziregime.

In bindend advieszaken adviseert de Restitutiecommissie naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Dat biedt ruimte om de diverse betrokken belangen tegen elkaar af te wegen. Volgens de commissie komt aan het belang van de gemeente weinig gewicht toe, hoewel de gemeente Nijmegen het schilderij in 1971 te goeder trouw heeft verworven. Museum Het Valkhof heeft aangegeven dat het schilderij door Coeuershof de minst belangrijke is van alle vier uitbeeldingen van het Raadsel van Nijmegen in de collectie. Het geclaimde werk is vrijwel altijd in depot.

De commissie concludeert dat het belang van de erfgenamen van Vita Israël bij teruggave van het schilderij zwaarwegender is dan het belang van de gemeente bij het behoud ervan. De commissie adviseert de gemeente dan ook om het werk aan de erfgenamen terug te geven. De gemeente heeft bij het indienen van de claim aangegeven dat zij zich zou verbinden aan het onderzoek en advies van de Restitutiecommissie.

De Restitutiecommissie

Sinds januari 2002 heeft de Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog 138 adviezen uitgebracht en werden 159 claims aan haar voorgelegd. De commissie staat sinds 1 januari 2009 onder voorzitterschap van Willibrord Davids.

Relevant bindend advies: Raadsel van Nijmegen