Het advies

Bij brief van 21 mei 2007 verzocht de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (hierna: de minister) de Restitutiecommissie (hierna: de commissie) om advies over de te nemen beslissing op het verzoek van 28 maart 2007 van G.S. te N.Y.C. en J.L. te L.A. (hierna tezamen: verzoekers) tot teruggave van onder meer het schilderij Landschap met klassieke tempel van de kunstenaar Hubert Robert. Dit kunstwerk maakt deel uit van de Nederlands Kunstbezit-collectie (NK-collectie) in beheer van het Rijk onder inventarisnummer NK 1432 en bevindt zich thans in de Nederlandse ambassade te Boedapest, Hongarije.

Overwegingen

1. Verzoekers hebben verklaard dat zij erfgenamen zijn van ‘the late Isaak and Jacob Rosenbaum and descendants, especially of Saemy Rosenberg and Hans and Eric Stiebel’. Uit het onderzoek komt naar voren dat verzoeker J.L. een kleinzoon is van Saemy Rosenberg en verzoeker G.S. de zoon is van Eric Stiebel. Saemy Rosenberg en Eric Stiebel hebben behoord tot de aandeelhouders van de kunsthandel I. Rosenbaum N.V. te Amsterdam (hierna kunsthandel Rosenbaum). Aan deze claim ligt de aanvankelijke stelling van verzoekers ten grondslag dat het huidige NK 1432 behoorde tot de handelsvoorraad van kunsthandel Rosenbaum, die dit werk tijdens de bezetting onvrijwillig heeft verloren ten gevolge van het naziregime. Naar aanleiding van het feitenonderzoek van de commissie hebben verzoekers hun stelling later herzien (zie 5).
2. Ingevolge het geldende rijksbeleid voor de restitutie van kunstwerken komt een kunstwerk voor restitutie in aanmerking indien het eigendomsrecht in hoge mate aannemelijk is gemaakt en er geen aanwijzingen zijn die dit tegenspreken.
3. De commissie concludeert op basis van haar onderzoek dat de kunsthandel Rosenbaum naar alle waarschijnlijkheid het thans geclaimde kunstwerk niet in eigendom heeft gehad. Uit archiefdocumentatie kan worden opgemaakt dat het huidige NK 1432 na de oorlog bij vergissing in verband is gebracht met de kunsthandel Rosenbaum. Na de oorlog heeft de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) op een intern aangifteformulier met betrekking tot het schilderij de naam ‘Rosenbaum’ vermeld, maar deze vermelding is doorgestreept met de aantekening: ‘niet v. Rosenbaum’. Op de bij het formulier behorende inventariskaart is aanvankelijk ‘Rosenbaum, Amsterdam’ genoteerd, hetgeen later is gecorrigeerd waarbij de opmerking is gemaakt: ‘volgens S. Rosenberg niet van de firma’. Kennelijk heeft de SNK destijds over het schilderij contact opgenomen met Saemy Rosenberg, die vervolgens heeft aangegeven dat het huidige NK 1432 niet in eigendom is geweest van de kunsthandel Rosenbaum.
4. De commissie heeft voorts aanwijzingen aangetroffen dat het huidige NK 1432 ten tijde van het bezitsverlies in de oorlog het eigendom is geweest van een andere eigenaar, te weten de uit Duitsland afkomstige joodse familie Mathiason. Het huidige NK 1432 heeft naar alle waarschijnlijkheid deel uitgemaakt van de in Nederland tijdens de oorlog in beslag genomen verhuisboedel van de familie Mathiason. Deze gegevens leveren aanwijzingen op die het eigendomsrecht van de kunsthandel Rosenbaum tegenspreken, zoals bedoeld in de achtste aanbeveling van de Commissie Ekkart van april 2001. De commissie verwijst voor haar beoordeling van de aanwijzingen in verband met de herkomst Mathiason naar het advies inzake Mathiason van 31 januari 2011 (RC 1.108).
5. Tot slot overweegt de commissie dat verzoekers zelf na inzage in het concept-onderzoeksrapport hebben aangegeven dat het hun niet waarschijnlijk lijkt dat de kunsthandel Rosenbaum het huidige NK 1432 in eigendom heeft gehad. Bij brief van 11 januari 2011 hebben verzoekers verklaard: ‘it seems that this – former ownership of I. Rosenbaum N.V. concerning NK 1432 – is not very likely.’