Bij brief van 2 april 2002 verzocht de staatssecretaris de Commissie te adviseren over het verzoek om teruggave van de schilderijen Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) uit het voormalige bezit van de familie H. Hieraan lag een restitutieverzoek van de erven H. aan de staatssecretaris van OCenW van 7 februari 2002 ten grondslag.
samenvatting feitenrapport
Zowel Portret van een vrouw met een kleine hond als Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug maakten tot in de oorlog deel uit van de zeer omvangrijke collectie van de joodse familie H. Van deze eigendomsrelatie zijn diverse lijsten en documenten teruggevonden. De collectie werd aan het begin van de oorlog door de familie in een kluis opgeborgen voordat zij zelf naar Zwitserland wist te ontkomen. Tijdens de oorlog, in 1943, werd de kluis in opdracht van de bezetter opengebroken. De afzonderlijke kunstwerken, 126 in getal, vonden vervolgens hun weg naar diverse buitenlandse en binnenlandse kopers. Deze gebeurtenissen zijn onder meer in een protocol, dat werd opgesteld bij openbreking van de kluis tijdens de oorlog, gedocumenteerd.
Na de oorlog werden de beide schilderijen, samen met vijf andere werken uit de collectie H., teruggevonden in Duitsland en gerecupereerd naar Nederland. De oorspronkelijke eigenaren van de collectie, de heer en mevrouw H., dienden na de oorlog een verzoek tot rechtsherstel in. De voorwaarden die aan een teruggave van de schilderijen werden gesteld, waren echter voor de familie onacceptabel. Deze bestond uit betaling aan de SNK van het bedrag dat voor de schilderijen bleek te zijn geboekt bij de Liro-bank op naam van de familie H. voor de doorverkoop van de schilderijen tijdens de oorlog, en daarboven uit terugbetaling van de administratiekosten voor de recuperatie.
Van de totaal zeven na de oorlog gerecupereerde werken uit het bezit van de familie H. werden er in de jaren ’50 vijf geveild door de Nederlandse Staat. De twee schilderijen waar het in het verzoek om ging, maakten sindsdien deel uit van de Rijkscollectie. Tijdens het onderzoek bleek echter één van de twee schilderijen, Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug, onvindbaar. Het schilderij was volgens informatie van de bruikleennemer van het schilderij, het Ministerie van Defensie, onder nog onduidelijke omstandigheden in de periode 1996-2001 verdwenen. De kans dat het werk nog teruggevonden wordt, acht de beheerder van de NK-collectie, het Instituut Collectie Nederland, zeer klein.
advies
In haar advies, vastgesteld tijdens de vergadering van 23 september 2002, concludeerde de commissie dat het schilderij Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) teruggegeven diende te worden aan de erven van de heer J. H. Met betrekking tot het Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) adviseerde zij schadeloosstelling aan de erven van mevrouw L. H.-W.
De Commissie overwoog hiertoe allereerst dat in deze zaak vast was komen te staan dat de familie H. als eigenaar kon worden aangemerkt van de beide schilderijen. Vervolgens merkte de commissie het bezitsverlies tijdens de oorlog als onvrijwillig aan. De gewijzigde opvattingen ten aanzien van de financiële eisen die na de oorlog werden gesteld aan teruggave dienden in deze zaak als nova in de zin van het huidige restitutiebeleid te worden aangemerkt, waardoor het verzoek tot teruggave in principe zou kunnen worden gehonoreerd. Indien het schilderij “Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug” echter onvindbaar zou blijven en van een feitelijke teruggave dus geen sprake kon zijn, achtte de Commissie een schadeloosstelling op zijn plaats. Nu niet was gebleken dat de verkoopprijzen op enig moment aan de eigenaar ten goede waren gekomen, kon naar de mening van de Commissie van terugbetaling geen sprake zijn.
Bij brief van 26 november 2002 berichtte de Staatssecretaris aan de Restitutie Commissie dit advies over te nemen voor wat betreft het schilderij Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181). Met betrekking tot Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) informeerde de staatssecretaris de commissie dat hij, alvorens tot een beslissing over te gaan, nadere beleidsregels wenselijk achtte. Tot op heden heeft hij deze beslissing aangehouden.
Een melding van de mogelijke verblijfplaats van het schilderij bij de commissie naar aanleiding van een artikel over deze zaak in NRC-Handelsblad op 2 december 2002 leidde helaas niet tot de vondst van het schilderij. Het is de Restitutie Commissie onbekend of het schilderij inmiddels is getraceerd of dat het definitief als verloren moet worden beschouwd.
Advies: Portret van een vrouw met een kleine hond en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug