Portret van een vrouw met een kleine hond en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug

Advies inzake het verzoek tot teruggave van NK 2181 en NK 2115

Portret van een vrouw met een kleine hond en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug

Dossiernummer: RC 1.5

Soort advies: NK-collectie

Adviesdatum: 23 september 2002

Periode bezitsverlies: 1940-1945

Oorspronkelijke eigenaar: Particulier

Plaats bezitsverlies: In Nederland

Download PDF

Het advies

Bij brief van 2 april 2002 heeft de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen de Restitutie commissie verzocht te adviseren over de te nemen beslissing op het verzoek d.d. 7 februari 2002 van P.H. namens de erven van de heer J. H. om teruggave van de schilderijen Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115).

De feiten

Naar aanleiding van het verzoek om teruggave is in opdracht van de Restitutie commissie een onderzoek naar de feiten ingesteld. De resultaten van dit onderzoek zijn opgetekend in het onderzoeksrapport van 4 september 2002, dat aan de verzoeker is toegezonden. Op verzoek van de commissie heeft de heer P.H. bij brief van 14 september 2002 verklaard zijn verzoek mede te hebben ingediend namens de erven van mevrouw L. H.

Algemene overwegingen

De restitutie commissie laat zich bij haar advisering leiden door de beleidslijnen ter zake van de commissie Ekkart en de regering.

De restitutie commissie heeft zich de vraag gesteld of een uit te brengen advies invloed mag ondervinden van mogelijke consequenties voor de beslissing in andere zaken. De commissie beantwoordt die vraag, behoudens bijzondere omstandigheden, ontkennend, omdat een dergelijke invloed bezwaarlijk kan worden tegengeworpen aan de betrokken verzoeker.

De restitutie commissie heeft zich voorts afgevraagd op welke wijze moet worden omgegaan met het gegeven dat bepaalde feiten niet meer te achterhalen zijn, dat bepaalde gegevens verloren zijn gegaan of niet zijn teruggevonden, of anderszins bewijzen niet meer zijn bij te brengen. De commissie is daaromtrent van mening dat, indien het tijdsverloop (mede) oorzaak is van de ontstane problemen, het risico daarvoor, behoudens bijzondere omstandigheden, behoort te liggen bij de overheid.

De restitutie commissie is tenslotte van mening dat inzichten en omstandigheden die sinds de Tweede Wereldoorlog klaarblijkelijk zijn veranderd, naar algemene maatschappelijke opvattingen gelijk mogen worden gesteld aan nova (nieuwe feiten).

Bijzondere overwegingen

Verzoeker moet worden beschouwd als vertegenwoordiger van zowel de erven van de heer J. H. als van diens schoonzuster mevrouw L. H.
Uit voormeld onderzoeksrapport blijkt dat Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) eigendom was van de heer J. H. en voorts dat mevrouw L. H. als eigenaresse moet worden aangemerkt van het schilderij Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115).
De beide schilderijen zijn onvrijwillig, als gevolg van vervolging door het nazi-regime, uit het bezit van J. H. en mevrouw L. H. geraakt.
De aanspraken van de familie H. op Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) zijn na de oorlog al door de Nederlandse autoriteiten erkend. Gewijzigde inzichten ten aanzien van de financiële voorwaarden, zoals deze na de oorlog aan de familie H. werden gesteld, vormen naar het oordeel van de commissie nova in de zin van het beleid. Het verzoek om teruggave is dan ook toewijsbaar.
Nu niet eerder een verzoek om teruggave van Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) werd ingediend is ook dit verzoek om teruggave toewijsbaar.
Een probleem met betrekking tot het Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) wordt gevormd door de omstandigheid dat dit schilderij, hoezeer ook de teruggave daarvan toewijsbaar is, tot op heden onvindbaar is. De consequentie daarvan is dat de commissie in de conclusie niet tot teruggave kan adviseren maar zich moet beperken tot een advies waarbij, zou het schilderij onvindbaar blijven, de aanspraak van de erven van mevrouw L. H. zich oplost in een verzoek om schadeloosstelling.
Nu niet is gebleken dat de verkoopprijzen op enig moment ten goede zijn gekomen aan de eigenaar, kan van terugbetaling geen sprake zijn.

Conclusie

Gelet op het vorenstaande is het advies van de commissie aan de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om het schilderij Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) terug te geven aan de erven van de heer J. H. en om met betrekking tot het Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) over te gaan tot schadeloosstelling aan de erven van mevrouw L. H.

Aldus vastgesteld in de vergadering van 23 september 2002.

J.M. Polak (voorzitter)
B.J. Asscher (vice-voorzitter)
J.Th.M. Bank
J.C.M. Leijten
E.J. van Straaten
H.M. Verrijn Stuart

Samenvatting RC 1.5

PORTRET VAN EEN VROUW MET EEN KLEINE HOND (NK 2181) EN GEZICHT OP DE BINNEN-AMSTEL MET DE BLAUWBRUG (NK 2115)

Bij brief van 2 april 2002 verzocht de staatssecretaris de Commissie te adviseren over het verzoek om teruggave van de schilderijen Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) uit het voormalige bezit van de familie H. Hieraan lag een restitutieverzoek van de erven H. aan de staatssecretaris van OCenW van 7 februari 2002 ten grondslag.

samenvatting feitenrapport

Zowel Portret van een vrouw met een kleine hond als Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug maakten tot in de oorlog deel uit van de zeer omvangrijke collectie van de joodse familie H. Van deze eigendomsrelatie zijn diverse lijsten en documenten teruggevonden. De collectie werd aan het begin van de oorlog door de familie in een kluis opgeborgen voordat zij zelf naar Zwitserland wist te ontkomen. Tijdens de oorlog, in 1943, werd de kluis in opdracht van de bezetter opengebroken. De afzonderlijke kunstwerken, 126 in getal, vonden vervolgens hun weg naar diverse buitenlandse en binnenlandse kopers. Deze gebeurtenissen zijn onder meer in een protocol, dat werd opgesteld bij openbreking van de kluis tijdens de oorlog, gedocumenteerd.

Na de oorlog werden de beide schilderijen, samen met vijf andere werken uit de collectie H., teruggevonden in Duitsland en gerecupereerd naar Nederland. De oorspronkelijke eigenaren van de collectie, de heer en mevrouw H., dienden na de oorlog een verzoek tot rechtsherstel in. De voorwaarden die aan een teruggave van de schilderijen werden gesteld, waren echter voor de familie onacceptabel. Deze bestond uit betaling aan de SNK van het bedrag dat voor de schilderijen bleek te zijn geboekt bij de Liro-bank op naam van de familie H. voor de doorverkoop van de schilderijen tijdens de oorlog, en daarboven uit terugbetaling van de administratiekosten voor de recuperatie.

Van de totaal zeven na de oorlog gerecupereerde werken uit het bezit van de familie H. werden er in de jaren ’50 vijf geveild door de Nederlandse Staat. De twee schilderijen waar het in het verzoek om ging, maakten sindsdien deel uit van de Rijkscollectie. Tijdens het onderzoek bleek echter één van de twee schilderijen, Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug, onvindbaar. Het schilderij was volgens informatie van de bruikleennemer van het schilderij, het Ministerie van Defensie, onder nog onduidelijke omstandigheden in de periode 1996-2001 verdwenen. De kans dat het werk nog teruggevonden wordt, acht de beheerder van de NK-collectie, het Instituut Collectie Nederland, zeer klein.

advies

In haar advies, vastgesteld tijdens de vergadering van 23 september 2002, concludeerde de commissie dat het schilderij Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181) teruggegeven diende te worden aan de erven van de heer J. H. Met betrekking tot het Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) adviseerde zij schadeloosstelling aan de erven van mevrouw L. H.-W.

De Commissie overwoog hiertoe allereerst dat in deze zaak vast was komen te staan dat de familie H. als eigenaar kon worden aangemerkt van de beide schilderijen. Vervolgens merkte de commissie het bezitsverlies tijdens de oorlog als onvrijwillig aan. De gewijzigde opvattingen ten aanzien van de financiële eisen die na de oorlog werden gesteld aan teruggave dienden in deze zaak als nova in de zin van het huidige restitutiebeleid te worden aangemerkt, waardoor het verzoek tot teruggave in principe zou kunnen worden gehonoreerd. Indien het schilderij “Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug” echter onvindbaar zou blijven en van een feitelijke teruggave dus geen sprake kon zijn, achtte de Commissie een schadeloosstelling op zijn plaats. Nu niet was gebleken dat de verkoopprijzen op enig moment aan de eigenaar ten goede waren gekomen, kon naar de mening van de Commissie van terugbetaling geen sprake zijn.

Bij brief van 26 november 2002 berichtte de Staatssecretaris aan de Restitutie Commissie dit advies over te nemen voor wat betreft het schilderij Portret van een vrouw met een kleine hond (NK 2181). Met betrekking tot Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug (NK 2115) informeerde de staatssecretaris de commissie dat hij, alvorens tot een beslissing over te gaan, nadere beleidsregels wenselijk achtte. Tot op heden heeft hij deze beslissing aangehouden.

Een melding van de mogelijke verblijfplaats van het schilderij bij de commissie naar aanleiding van een artikel over deze zaak in NRC-Handelsblad op 2 december 2002 leidde helaas niet tot de vondst van het schilderij. Het is de Restitutie Commissie onbekend of het schilderij inmiddels is getraceerd of dat het definitief als verloren moet worden beschouwd.

Advies: Portret van een vrouw met een kleine hond en Gezicht op de Binnen-Amstel met de Blauwbrug