DEN HAAG 20 januari 2016 – De Restitutiecommissie heeft minister Bussemaker van OCW geadviseerd een in de Tweede Wereldoorlog onvrijwillig verkocht antiek sieraad terug te geven aan de erfgenamen van de joodse oorspronkelijke eigenaar Kurt Walter Bachstitz. De minister heeft het advies overgenomen.
Het advies betreft een tot de rijkscollectie behorende gemme (een bewerkte halfedelsteen) uit het midden van de zestiende eeuw. De gemme maakt deel uit van de Nederlands Kunstbezit-collectie (NK 2904), de verzameling van kunstvoorwerpen die na de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden uit Duitsland is teruggevoerd. De steen is in beheer van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. De erfgenamen hadden al eerder verzocht om teruggave van de gemme, maar dat verzoek is in 2009 afgewezen. Omdat daarna nieuwe informatie aan het licht is gekomen, adviseert de Restitutiecommissie nu alsnog tot teruggave.
Voor de Tweede Wereldoorlog was de steen privébezit van de joodse kunsthandelaar Kurt Walter Bachstitz. Hij verkocht de gemme in de zomer van 1941 voor NLG 6000 aan de Duitse museumdirecteur Hans Posse, de kunstinkoper van Adolf Hitler. Met de verkoop van de gemme probeerde Bachstitz het verblijf van zijn ernstig zieke zoon in een Zwitsers sanatorium te bekostigen. De keuze voor het neutrale Zwitserland kan daarbij volgens de Restitutiecommissie niet los worden gezien van de voor joden dreigende situatie in het door de nazi’s bezette Nederland.
De Restitutiecommissie heeft bij haar advies de beleidsregels die gelden voor de NK-collectie toegepast en is tot de conclusie gekomen dat er sprake was van onvrijwillig bezitsverlies als gevolg van het naziregime. Daarom adviseert zij minister Bussemaker om de gemme te restitueren. Omdat het aannemelijk is dat Bachstitz de verkoopopbrengst besteed heeft aan het verblijf van zijn zoon in het voor hem veilige Zwitserland, heeft de commissie geadviseerd om de erfgenamen het bedrag niet te laten terugbetalen.
De erfgenamen vroegen ook om teruggave van nog 14 andere NK-werken. Omdat er geen aanwijzing is gevonden dat de verkoop daarvan door Bachstitz onder dwang heeft plaatsgevonden, heeft de Restitutiecommissie de minister geadviseerd om deze niet te restitueren.
Over de Restitutiecommissie
De Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog adviseert over claims op tijdens de naziperiode verloren cultuurgoederen, zogeheten roofkunst. Sinds haar start in 2002 heeft de Restitutiecommissie 140 adviezen uitgebracht en zijn 161 claims aan haar voorgelegd.
Relevante adviezen:
