DEN HAAG 15 juli 2015 – De Restitutiecommissie heeft de minister van OCW geadviseerd een claim op de ijstjotter Sperwer toe te wijzen. De ijstjotter is tijdens de Tweede Wereldoorlog gestolen uit joods bezit. Het object behoort momenteel tot de rijkscollectie en bevindt zich in het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen. Het advies is door de minister overgenomen en de ijstjotter wordt overgedragen aan de familie van de voormalige eigenaar. Voor de Restitutiecommissie gaat het om een uitzonderlijke zaak omdat het voor het eerst is dat zij heeft geadviseerd over een teruggaveverzoek met betrekking tot een antiek vervoermiddel.

Een ijstjotter is een schuitje dat op glijders over het ijs kan zeilen. Een tijdschriftartikel uit 1908 omschrijft de ijstjotter Sperwer, die als recreatievaartuig werd gebruikt, als: ‘Het snelst zeilende ijsschuitje van Monnikendam’. De Sperwer was toen al in bezit van een joodse familie uit Monnickendam en ging over van vader op zoon. De laatste eigenaar werd, samen met zijn gezin, op 27 mei 1943 weggevoerd naar Westerbork. Ruim een week later werden zij in Sobibor vermoord.

De familie had de ijstjotter in Monnickendam opgeslagen, maar in 1943 of 1944 werd de Sperwer daar gestolen door een N.S.B.’er die de schuit verkocht aan een andere N.S.B.’er. Diens zoon verkocht de ijszeiler in 1951 aan het Zuiderzeemuseum.

De Restitutiecommissie adviseert de minister van OCW over de teruggave van cultuurgoederen die behoren tot de rijkscollectie. Een verzoek tot teruggave kan gehonoreerd worden als de oorspronkelijke eigenaar het bezit onvrijwillig heeft verloren door omstandigheden die direct verband hielden met het naziregime. In gevallen als het onderhavige, adviseert de commissie naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid, wat ruimte biedt om de diverse betrokken belangen tegen elkaar af te wegen.

Bij haar afweging heeft de Restitutiecommissie in aanmerking genomen dat de ijstjotter volgens de minister van groot belang is voor het Zuiderzeemuseum en voor de collectie Nederland, omdat er maar weinig ijszeilers in museale collecties te vinden zijn. Aangezien de Sperwer is gebruikt op de Gouwzee/Zuiderzee past deze tjotter, naar de mening van de minister, als geen ander in de collectie van het Zuiderzeemuseum.

De Restitutiecommissie meent evenwel dat het belang van verzoekers bij teruggave van de tjotter zwaarder moet wegen. Daarbij overweegt de commissie dat diefstal het bezitsverlies per definitie onvrijwillig maakt en dat het bij diefstal uit joods bezit door een N.S.B.’er gaat om omstandigheden die direct verband hielden met het naziregime. Bovendien overweegt de commissie dat de schuit in elk geval al sinds 1908 in bezit was van de familie en dat de familie vanaf het eind van de jaren vijftig pogingen heeft ondernomen om het bezitsverlies van de Sperwer aan de orde te stellen.

De Restitutiecommissie

Sinds januari 2002 heeft de Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog 136 adviezen uitgebracht en werden 158 claims aan haar voorgelegd. De commissie staat sinds 1 januari 2009 onder voorzitterschap van Willibrord Davids.

Relevant advies: Witmond